"Een mens is pas vergeten, als zijn naam vergeten is"
"Een mens is pas vergeten, als zijn naam vergeten is"
De letterlijke vertaling van het woord “Stolperstein” is “struikelsteen”.
Het betonnen keisteentje heeft een afmeting van 10 x 10 cm en is aan de bovenkant bedekt met een dun messing plaatje. Het steentje wordt vóór het huis, waar het slachtoffer woonde, in het plaveisel gelegd. Wanneer het huis van het slachtoffer niet meer bestaat dan wordt op basis van kadastrale gegevens het steentje op een passende plaats in de omgeving van het voormalig woonhuis geplaatst.
In het messing plaatje worden de gegevens van het slachtoffer handmatig gegraveerd. De tekst begint met “HIER WOONDE”. Vervolgens worden de naam van het slachtoffer, geboortejaar, datum van wegvoering, datum van overlijden, de naam van het kamp waar het slachtoffer overleden is of de plaats waar het slachtoffer gefusilleerd is, vermeld.
De stenen liggen vlak in het plaveisel. De voorbijganger “struikelt” symbolisch over de steen en moet zich bukken om de informatie op het steentje te lezen. Hij buigt op deze manier als het ware voor het slachtoffer. Ook voor de nabestaanden van het slachtoffer is het van bijzondere betekenis om een plek te hebben waar het slachtoffer herdacht kan worden: de plek die het slachtoffer innam in de samenleving en de woonomgeving. Op deze wijze worden de slachtoffers blijvend in herinnering gehouden:
“EEN MENS IS PAS VERGETEN ALS ZIJN NAAM VERGETEN IS”
In de gemeente Midden-Drenthe zullen ongeveer 90 Stolpersteine worden geplaatst.
De stichting heeft zich aangesloten bij het internationale project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Met dit project wordt de herinnering aan Joden, Roma en Sinti, politiek vervolgden, Jehova`s Getuigen en homoseksuelen, allen slachtoffers van de naziterreur, levend gehouden.
De eerste Stolpersteine zijn in 1996 in Berlijn gelegd. Inmiddels zijn in diverse Europese landen meer dan 50.000 Stolpersteine gelegd. In Nederland zijn in meer dan 100 gemeenten Stolpersteine geplaatst.
6 oktober 2021
Debby Petter ontvangt het eerste exemlaar van het boek "Zij zijn niet terugekomen". Zij vertelt over de oorlogsgeschiedenis van haar moeder en haar ervaringen daarmee.
Finy Stulemeijer en Frouwke Booij, bestuursleden van de Stichting Stolpersteine Beilen, hebben een herdenkingsboek aangeboden aan VOLTA, de samenwerkingsschool voor Voortgezet Onderwijs in Beilen. Het boek werd in ontvangst genomen door Niek Emsbroek, docent geschiedenis VOLTA.
Alle basisscholen en bibliotheken in de gemeente hebben eveneens een exemplaar ontvangen. Het boek vertelt de verhalen van alle 88 slachtoffers van het nazi regime van de voormalige gemeenten Beilen, Smilde en Westerbork, waarvoor een Stolperstein is gelegd. De uitgave vormt het sluitstuk van het Stolpersteine Project in Midden-Drenthe: “Een mens is pas vergeten als zijn naam vergeten is”. De uitgave van het boek is mede mogelijk gemaakt door een subsidiebijdrage van de gemeente en de provincie in het kader van 75-jaar bevrijding.
De Stichting
De Stichting Stolpersteine Beilen heeft als doel het levend houden van de nagedachtenis van de slachtoffers van de naziterreur door het plaatsen van Stolpersteine (struikelstenen) in de gemeente Midden-Drenthe.
De slachtoffers in de gemeente Midden-Drenthe betreffen Joodse mensen en Verzetsstrijders. De gedenkstenen worden geplaatst vóór of vlakbij het huis waar het slachtoffer woonde, de laatste plek waar het slachtoffer met zijn of haar familie woonde.
De stichting staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 55687407 en is een ANBI stichting.
Comitee van aanbeveling
De Stichting Stolpersteine Beilen wordt gesteund door een Comité van Aanbeveling waarin zitting hebben:
Dhr. D. Mulder, directeur Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Dhr. A. Lanting, voorzitter Historische vereniging Beilen
Dhr. B. Jacobs, Opperrabijn van het Interprovinciaal Opperrabinaat
Dhr. P. Wildevuur, Galerie Wildevuur
Bestuur
Samenstelling bestuur:
Voorzitter: Dhr. H.H. van de Boer
Penningmeester: Mevr. F.Stulemeijer-Oldenburger
Secretaris: Mevr. F. Booij-Doornbos
De bestuursleden zijn vrijwilligers en worden door anderen ondersteund, die zich op basis van vrijwilligheid bezig houden met bronnenonderzoek.
Beilen
In 1774 vestigden de eerste Joden zich in Beilen. Zij verdienden hun geld in de handel.
Aanvankelijk werden de synagoge diensten in de huissjoel gehouden. In 1840 was de Joodse gemeenschap van Beilen gegroeid naar 26 leden.
Sinds 1850 bestond er in Beilen een Joodse gemeente, tot 1885 was de gemeente onderdeel van de Joodse gemeente Assen. Een kleine oude woning in Beilen diende als synagoge. In 1860 werd een begraafplaats aangelegd aan de Eursing in Beilen.
In 1885 werd, met behulp van niet-Joodse inwoners van Beilen, een synagoge gebouwd aan de Schoolstraat en ingewijd.
In 1935 werd het vijftigjarig bestaan van de synagoge gevierd. Rabbijnen uit Groningen en Amsterdam woonden de feestelijkheden bij. Ondanks dat men wist wat er in Duitsland gebeurde werd het vertrouwen uitgesproken dat Joden in Nederland veilig zouden zijn. Dat veranderde drastisch toen de oorlog toch uitbrak en Nederland werd bezet door de Nazi’s.
Er woonden toen 52 Joden in Beilen. Van hen hebben slechts 12 de oorlog overleefd, omdat zij konden onderduiken. In de nacht van 2 op 3 oktober werden de Joden uit hun huizen gehaald en via Westerbork naar de vernietigingskampen gedeporteerd waar zij vrijwel direct werden vermoord.
Nog tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de inboedel van de synagoge door de bezetter leeggeroofd en het gebouw als garage gebruikt. Na de oorlog is de synagoge afgebroken. De gemeente zorgt voor de Joodse begraafplaats. De gevelsteen van de voormalige synagoge is in 1991 in de hal van het gemeentehuis van Beilen geplaatst.
Aantal Joodse inwoners
1809 21
1840 26
1869 71
1899 69
1930 65
Bron: Joods historisch Museum
Smilde
Kort voor 1780 vestigden zich enkele Joden in Smilde, wat gepaard ging met tegenwerking van de plaatselijke bevolking. Deze problemen duurden tot in de negentiende eeuw voort. De provinciale autoriteiten moesten nog in 1806 ingrijpen ten gunste van de Joden in Smilde.
De Joodse gemeenschap maakte in de eerste helft van de negentiende eeuw een aanzienlijke groei door en organiseerde zich al voor 1821 tot een godsdienstige gemeente. In 1846 werd een synagoge gebouwd in Kloosterveen.
Twee jaar later werd een begraafplaats aangekocht aan de Drentse Hoofdvaart. Aan de kinderen werd in een schooltje Joods onderwijs gegeven.
De Joodse inwoners van Smilde waren over het algemeen werkzaam in de handel en de vleeshouwerij. Daarnaast waren zij ook betrokken bij het maatschappelijk leven in Drenthe en Groningen.
Vanaf de zestiger jaren van de negentiende eeuw nam de Joodse gemeente van Smilde in omvang langzaam af; aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog had zij in feite opgehouden te bestaan.
Tijdens de bezetting zijn vrijwel alle Joodse inwoners van Smilde gedeporteerd en vermoord. In 1943 werd de Joodse school verbouwd tot woonhuis.Wat er met het meubilair en de rituele voorwerpen van de synagoge gebeurd is, is niet bekend. Het gebouw zelf is na de oorlog afgebroken. In 1950 is de joodse gemeente bij die van Assen gevoegd. De begraafplaats wordt tegenwoordig door de plaatselijke overheid onderhouden.
Aantal Joodse inwoners
1809 24
1840 88
1869 150
1899 75
1930 16
Bron: Joods historisch Museum
Beilen: 4 november 2014
Aan de eerste steenlegging in Beilen ging een bijeenkomst vooraf in het gemeentehuis. Sprekers waren: de heer Gert Jan Bent, wethouder Cultuur gemeente Midden-Drenthe, de heer Anne de Vries, oud- conservator van het Letterkundig Museum, de heer Binyomin Jacobs, opperrabijn van het Interprovinciaal Opperrabbinaat en de heer Dirk Mulder, directeur van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
Alwin de Jong, leerling van het Nassaucollege las een zelfgeschreven gedicht voor.
Bij elke Stolperstein werd door een leerling van het Nassaucollege een witte roos gelegd.
Muzikale medewerking werd verleend door het ensemble “Sax O'Four”, saxofoonkwartet van ADMG Beilen.
Er werden 15 Stolpersteine gelegd in het centrumgebied van Beilen, in het bijzijn van ongeveer 175 nabestaanden en genodigden.
Aansluitend aan de legging van de stenen vond in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork de opening plaats van de expositie van de Keramiekinstallatie van de kunstenares Annette Rosen-Apotheker. Zij groeide op in Ruurlo en emigreerde naar Israël. Gaandeweg moest zij de diepere betekenis ontdekken van de woorden “Zij zijn niet terug gekomen”, woorden die zij met enige regelmaat van haar moeder hoorde. Meer dan 200 familieleden overleefden de Holocaust niet. Voor hen maakte zij meer dan 200 objecten (vazen) die pijnlijk herinneren aan alle in de kampen omgebrachte familieleden.
'Zij zijn niet teruggekomen'
'Zij zijn niet teruggekomen' of 'Zij zijn weggekomen', hoorde ik mijn moeder vaak zeggen tijdens mijn jeugdjaren in het dorpje Ruurlo in het oosten van Nederland. Pas nadat ik naar Israël emigreerde, volwassen werd en een eigen gezin stichtte, werd de betekenis van die zinnen mij duidelijk.
Mijn moeder, Reina Kropveld, zat tijdens de Tweede Wereldoorlog ondergedoken; mijn vader, van Slowaakse afkomst, wist naar Shanghai te vluchten (Sugihara lijst). Als kinderen van Holocaust-overlevenden leerden mijn broer en ik verder geen vragen te stellen. Door intensief internetonderzoek ben ik er achter gekomen dat mijn moeder meer dan 200 naaste familieleden had die zijn vermoord in Auschwitz en Sobibor. Onder hen waren haar broer en zus en hun gezinnen, alsook mijn grootmoeder. De ontdekking van deze schokkende, pijnlijke en onbekende feiten hebben mij gemotiveerd en geïnspireerd deze objecten te creëren.
Om een structuur te krijgen die herinnert aan de kleding van de gevangenen in de concentratiekampen heb ik klei op jute gerold en daarna geverfd met een mengsel van blauwe, witte en zwarte Engobes (kleiverf). De stukken zijn gebakken op lage temperatuur, daarna mat geglazuurd en opnieuw gebakken.
Ik ben emotioneel betrokken bij de productie van ieder stuk. Elk van de handgemaakte vazen staat voor een person. Door de vazen gezamenlijk ten toon te stellen, wordt de omvang van het verlies zichtbaar. Ik hoop hiermee de familieleden die zijn omgebracht in de kampen een plaats te geven in ons collectieve geheugen.
Annette Rosen -Apotheker
Jeruzalem 2014
'Over Annette Rosen-Apotheker'
Annette is geboren en getogen in Nederland. Ze is in de Rudolf Steiner Kliniek in Den Haag opgeleid tot gediplomeerd verpleegkundige en werkte in Nederland, Engeland en Israël. In Londen trouwde ze met diplomaat Jacob Rosen en woonde achtereenvolgens in Jeruzalem, New York, Cairo, New Delhi, Amman en Atlanta. Zij is moeder van drie kinderen.
Tijdens haar verblijf in Amman (Jordanië) begon ze met haar kunstopleiding onder leiding van docenten uit Irak. Aan de Georgia State University in Atlanta startte ze haar Bachelor of Fine Arts en zette deze studie later voort aan de Bezalel Art Academy in Jeruzalem. Ook nam ze deel aan een speciaal evenement Landschapschilderen, georganiseerd door de prestigieuze Jerusalem Studio School die onder leiding staat van Israel Herschberg. Annette heeft zich gespecialiseerd in olieverfportretten en werkt verder veel met textiel en keramiek.
Haar werken werden tentoongesteld aan de Georgia State University, de Musrara Kunstacademie, bij het Gemeentelijke Mamilla kunstproject in Jeruzalem (2008) en in het Jerusalem Theatre (2010). Ook heeft ze de boekomslag ontworpen van “Crossing the Jordan River”, geschreven door Jacob Rosen (Atlanta, 2004).
Doordat Annette met veel verschillende culturen in aanraking is gekomen, is ze ervan overtuigd geraakt dat kunst en kleur sterkere bruggen tussen mensen kunnen bouwen en meer onderling begrip kunnen kweken dan veel andere, door mensen bedachte, ideeën.
Beilen: 24 april 2015
De bijeenkomst voorafgaand aan de tweede steenlegging vond plaats in het theater "De Regenboog" van GGZ Drenthe.
Sprekers waren de heer Ton Baas, burgemeester van de gemeente Midden-Drenthe, de heer Hans van der Sluis, directeur GGZ Drenthe, de heer Dirk Mulder, directeur Herinneringscentrum Kamp Westerbork, de heer Gerben Dijkstra, historicus en de heer Binyomin Jacobs, opperrabijn van het Interprovinciaal Opperrabinaat.
Leerlingen van het Vincent van Gogh College legden een witte roos bij 17 Stolpersteine. Tien stenen voor Joodse slachtoffers woonachtig in "Beileroord", 5 Stolpersteine voor Verzetstrijders, 2 in Beilen, twee in Drijber en 1 op de Beilervaart.
Ongeveer 150 personen hebben de bijeenkomst bezocht.
Laaghalerveen: 6 april 2016
In het dorpshuis van Hooghalen, het Haoler Hoes, kwamen nabestaanden en genodigden bij elkaar om stil te staan bij het leven van de Verzetsstrijder Lubbe Boxem. Achterkleinkinderen van Lubbe droegen een gedicht voor.
De Stolperstein werd op het militair oefenterrein De Haar geplaatst op de plek waar het woonhuis van Lubbe Boxem stond.
Sprekers waren de heer G.J. Bent, de heer T. Boxem (zoon) en de heer Jelle van der Veen, inwoner Hooghalen.
De bijeenkomst werd bijgewoond door ongeveer 65 personen.
Beilen: 7 april 2016
De bijeenkomst die vooraf ging aan de derde en laatste steenlegging voor de slachtoffers van de voormalige gemeente Beilen, vond plaats in het gemeentehuis.
Sprekers waren: de heer Ton Baas, burgemeester Midden-Drenthe, mevrouw Bertien Minco, nabestaande familie Denneboom, de heer Anne de Vries, de heer Jan Germs, directeur Huus van de Taol en mevrouw Tamarah Benima (rabbijn).
Muzikale medewerking werd verleend door het Klezmer Ensemble NOA.
Er werden Stolpersteine gelegd voor 24 Joodse slachtoffers, waaronder voor het gezin van Rabbijn Nathan Elzas. Door Jan Germs werd het door Roel Reijntjes geschreven "Klein Gienegie" voorgedragen.
De bijeenkomst werd bijgewoond door ongeveer 125 personen.
Westerbork, 11 april 2016
Voor 4 verzetsstrijders, woonachtig in de voormalige gemeente Westerbork, werden Stolpersteine gelegd: 2 in het centrum van het dorp (Hendrikus Pronk en Jan de Leeuw), in Elp voor Harm Bos en in Zwiggelte voor Meindert Meindertsma.
Voorafgaand aan de steenlegging kwamen nabestaanden en genodigden bijeen in “Brasserie Diggels”. Sprekers waren de heer Gert Jan Bent, wethouder Cultuur gemeente Midden-Drenthe, dhr. Hans Smits, inwoner van Westerbork, dhr.Dirk Mulder, directeur Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Muzikale medewerking werd verleend door een ensemble van "Het Orkest" uit Westerbork.
De bijeenkomst werd bijgewoond door ongeveer 75 personen.
Beilen, 20 juni 2017
Voor het voormalig woonhuis van Hendrik Bel, op het adres Klatering 21, werd op 20 juni 2017 een Stolperstein gelegd.
In kleine kring, in het bijzijn van nabestaanden en genodigden werd stilgestaan bij het leven van Hendrik Bel.
Hij werd gearresteerd omdat hij geen mededeling wilde doen over de verblijfplaats van zijn toekomstige schoonzoon.
Na zijn arrestatie werd hij naar kamp Zöschen gedeporteerd, waar hij is overleden.
Smilde, 5 oktober 2017
De laatste steenlegging voor de slachtoffers die woonachtig waren in Smilde vond plaats, precies 75 jaar na de dag waarop veel Joodse gezinnen vanuit Westerbork naar Auschwitz werden gedeporteerd. Deze gebeurtenis en wat daaraan vooraf ging werd door de sprekers in herinnering gebracht.
De bijeenkomst vond plaats in de Koepelkerk. Sprekers waren:
De heer Ton Baas, burgemeester van Midden-Drenthe, de heer Dirk Mulder, directeur Herinneringscentrum Kamp Westerbork en mevr. Chaja Goldberg. Muzikale medewerking werd verleend door het kwartet SASSON, dat klezmermuziek ten gehore bracht.
Leerlingen van de basisscholen, Prinses Margriet school en De Schutkampen lazen de namen van alle slachtoffers van de gemeente Midden-Drenthe.
Omdat de slachtoffers in de verschillende kernen van Smilde woonachtig waren werden 2 bussen ingezet om voor de 14 Verzetsstrijders en 13 Joodse slachtoffers de Stolpersteine te leggen.
Ongeveer 160 nabestaanden en genodigden woonden de bijeenkomst en onthullingen bij.
Beilen
Steenlegging
4 november 2014
Joodse Slachtoffers
Markt 4
David Kats
Rebecca Kats-Kropveld
Mannes Kats
Betje Kats
Antonie Kats
Nathan Kats
Markt 7
Betje Kropveld-Frank
Hekstraat 13
Salomon van Gelder
Sarlina van Gelder-Aronius
Abraham van Gelder
Hekstraat 17
Abraham van Gelder
Sara van Gelder-Seligmann
Verzetsstrijders
Brinkstraat 51
Hendrik Christiaan Kuiper
Brinkstraat 53
Klaas Jouke Westerbeek
Hekstraat 6
Hendrik Sevinga
Beilen
Steenlegging
24 april 2015
Joodse Slachtoffers
Altingerweg 1
Bertha van Zuiden
Roosje Philippina-Horneman
Diena de Leeuw
Margaretha Mug
Helena Grünebaum
Annigje Keizer
Henderika Joosten
Levie Rintel
Lena Vegt
Julius Wijnberg
Rosette Zilverberg
Verzetsstrijders
Asserweg 12
Lambertus Bruulsema
Linthorst Homanweg 7
Hendrik Wiegers
Beilervaart 80
Lammert Zwanenburg
Berkenweg 12 Drijber
Jan Vroom
Jacob Mijnheer
Beilen
Steenlegging
7 april 2016
Joodse Slachtoffers
Julianastraat 5
Rebecca Denneboom-Danneboom
Rachel Elzas-Denneboom
Nathan Elzas
Karel Denneboom
Julianastraat 12
Robertus Denneboom
Herman Denneboom
Julianastraat 24
Jacob Kats
Paltz 1
Joël Denneboom
Martha Denneboom-Hoogstraal
Carolina Geertje Denneboom
Geertje Regina Denneboom
Elli Hermana Denneboom
Stationslaan 24
Hedwig Wolff-
van der Walde
Iwan Abraham Wolff
Senathe Ruth Wolff
Lazerus Frank
Sportlaan 23
voorheen Eursingerweg 1
Ludwig Wolff
Johanna Wolff-Samson
Albert Wolff
Simon Wolff
Hedwig Wolff
Asserstraat 44
Salomon van Gelder
Hinderina van Gelder-Bos
Verzetsstrijders
Lieving 7
Franciscus JH Overhand
Landberg
Looveen
Willem Dijkema
Steenlegging
20 juni 2017
Verzetsstrijder
Alting 21
Hendrik Bel
Steenlegging
6 april 2016
Verzetsstrijder
Laaghalerveen
Lubbe Boxem
Steenlegging
11 april 2016
Verzetsstrijders
Hoofdstraat 24
Hendrikus Pronk
Westeinde 49
Jan de Leeuw
Oranjekanaal NZ 12
Zwiggelte
Meindert Meindertsma
Hogebrinksweg 9
Elp
Harm Bos
Steenlegging
5 oktober 2017
Joodse Slachtoffers
Veenhoopsweg 49
Simon van Dam
Rebekka van Dam-Leezer
Esther van Dam
Benjamin van Dam
Hoofdweg 16
Isaak Elias van Spier
Regina van Spier-de Jong
Marcus Mozes van Spier
Hoofdweg 105
Mozes Magnus
Rientje Magnus-van der Wijk
David Magnus
Simon Magnus
Kanaalweg 10
Nathan Magnus
Louisa Magnus-Gans
Verzetsstrijders
Veenhoopsweg 58
Jan Ludwig
Kanaalweg 126
Hein Oldenkamp
Kanaalweg 132
Jan Boer
Steenlegging
5 oktober 2017 (vervolg)
Verzetsstrijders
Kanaalweg 193
Cornelis Janssen
Kanaalweg 207
Jan Oosterwijk
Norgervaart 11
Jan Offereins
Witterweg 1
Aafko de Vries
Rijksweg 235
Johannes Bosscher
Bosweg 4
Arend Tibben
Rijksweg 85
Auke Feenstra
Kanaalweg 44
Jan Eleveld
Kanaalweg 65
Harmannes Janssens
Markus Janssens
Hoofdweg 91
Albert Turksma
Ondersteunt onze Stichting